Meerjarig programma: Upcycling

Periode: 31 januari 2010 - 14 juli 2013
Locatie: Stroom Den Haag, Hogewal 1-9, Den Haag

"We weten wat dingen kosten, maar we hebben geen idee wat ze waard zijn."
Zo typeert de Britse historicus Tony Judt de huidige tijd in zijn boek Het land is moe (2011) . Wat bijzonder is zijn we vanzelfsprekend gaan vinden. Daardoor zien we niet in dat we in een impasse zijn geraakt. Juist hier kan beeldende kunst uitkomst en perspectief bieden; kunstenaars zijn als geen ander in staat om het bijzondere in het vanzelfsprekende te laten zien. Kunstenaars laten ons op een andere manier kijken, gunnen ons een blik in een andere werkelijkheid en geven dat wat vertrouwd is, banaal of alledaags een nieuwe betekenis en waarde. Of dat nu gaat om TL lampen, een urinoir, een paardendek, tegelvloer, driehoek, bestek, het cijfer 5 of een fles afwasmiddel.

Het is deze kwaliteit van kunst die Stroom Den Haag aanzette tot het programma ‘Upcycling'. Werkend aan de expositie Ombouwen/Restructure (2007), waarbij intelligente vormen van bouwen werden gepresenteerd aan de hand van termen als superuse, cradle to cradle en building lightness, raakte Stroom steeds meer geïntrigeerd door de term upcycling; een principe dat voortkomt uit de cradle to cradle gedachte.

De term upcycling werd in 1994 voor het eerst gebruikt door Reiner Pilz, en was in 1999 de titel van een boek geschreven door Gunter Pauli en Johannes F. Hartkemeyer. In 2002 werd het concept upcycling ingelijfd door William McDonough en Michael Braungart in hun boek 'Cradle to Cradle: Remaking the Way We Make Things'. In hun visie is upcycling de tegenhanger van downcycling, de andere helft van het recyclingproces. Bij downcycling worden materialen en producten omgezet in nieuwe materie van een mindere kwaliteit. Upcycling vermeerdert de betekenis en de waarde van een product tijdens de transformatie naar een grondstof voor volgend gebruik.

Upcycling wordt tot nu toe vooral gebruikt voor consumentenproducten die hergebruikt kunnen worden zoals hoogwaardige verpakkingsmaterialen. Stroom Den Haag probeert het begrip upcycling te verdiepen door de disciplines beeldende kunst, vormgeving en architectuur in te zetten voor een onderzoek naar betekenis- en waardevermeerdering vanuit een kunstzinnig, maatschappelijk en filosofisch oogpunt.

Het overkoepelende programma Upcycling bestaat uit drie tentoonstellingen: Up to You (2010) met als thema het activeren van het publiek; There, I Fixed It (2011) waarin tegendraadse oplossingen getoond werden voor minder of meer urgente problemen; en United We (2013), die verschillende disciplines rond het thema van 'Upcycling' en collectiviteit samenbrengt.

In 2017 is een publicatie uitgebracht in co-productie met Valiz, books and projects: Facing Value (Radical perspectives from the arts) (2017).

Up to You (2010)
Up to You brengt het werk van architect Yona Friedman (1923), ontwerper Thomas Lommée (1979) en kunstenaar Navid Nuur (1976) samen. Heel bewust zetten zij in hun werk aspecten als tijd en toeval in. En daar is onze samenleving niet op toegerust. Die lijkt erop gericht om zekerheid in te bouwen, of deze nu gevat wordt in ideaalbeelden of ideaalcijfers. Tevergeefs natuurlijk, zekerheid is een illusie. Bij Friedman, Lommée en Nuur is sprake van een geste, een uitnodigend gebaar waarmee ze het publiek, de bewoner of gebruiker aanmoedigen om een eigen invulling aan het werk te geven. De ville spatiale van Friedman, OpenStructures van Lommée en interimodules van Nuur voorzien in een startpunt, maar laten zich niet uit over het eindbeeld. Het vraagt van ons de bereidheid om zelf in actie te komen.

There, I Fixed It (2011)
There, I Fixed It staat voor een mentaliteit, een manier van kijken naar materialen en problemen die brutaal en onverwachts is. Die problemen kunnen klein en alledaags zijn, maar ook groot en wereldomvattend. De tentoonstelling presenteert werk dat wordt gekenmerkt door het vermogen van het gewone iets buitengewoons te maken. Dit doen de kunstenaars door een uniek materiaalgebruik, een andere kijk op wat bruikbaar is en een groot gevoel voor improvisatie, zelfwerkzaamheid en tijdelijkheid. De kunstenaars ontwijken concreet of op poëtische wijze, dominante economische strategieën en gestandaardiseerde productiemodellen. Daarmee tonen ze tegendraadse oplossingen voor urgente problemen.

United We (2013)
United We is een inspirerende groepstentoonstelling die verschillende disciplines rond het thema van Upcycling en collectiviteit samenbrengt. Deze keer ligt de nadruk op het systeem dat de voorwaarde voor de waardecreatie biedt. In andere woorden: na de You en de I gaat het in deze derde aflevering over de We: de organisatievorm. Onder de titel United We presenteert Stroom alternatieve beheersystemen, organisatie- en samenwerkingsvormen. Hierin staat niet het individu centraal, of het louter managen van de status quo, maar een nieuwe collectiviteit. Is een toekomst mogelijk die niet louter draait om groei, macht en winst, maar waar de meerwaarde ontstaat door het collectief?

Dumpster Diving excursie
Als onderdeel van het randprogramma van There, I Fixed It werd een dumpster diving excursie gehouden. Robin van casarobino nam de deelnemers mee langs vuilnisbakken en containers om voedsel te vergaren, dat nog prima te eten is, maar om verschillende redenen wordt weggegooid. Dit zogenaamde dumpster diving neemt aan populariteit toe en het bewustzijn groeit dat we te veel bruikbaar eten weggooien.

Time/Bank en Time/Store Den Haag
Aansluitend op de tentoonstelling There, I Fixed It werd eind mei 2011 bij Stroom de Nederlandse vestiging van de e-flux Time/Bank en de Time/Store Den Haag geopend, waar diensten en goederen worden uitgewisseld en verhandeld zonder dat er geld aan te pas komt. Een alternatief internationaal economisch platform waar diensten en kennis verhandeld kunnen worden tegen tijd in plaats van geld. Eind 2012 werd Time/Bank geëvalueerd en werd besloten om de organisatie te verzelfstandigen. Stroom heeft zich in 2013 inhoudelijk en organisatorisch uit het Time/Bank project teruggetrokken. De bank functioneert nu als autonome vereniging onder de naam Timebank.cc. Stroom blijft wel een Service Desk faciliteren in haar eigen pand aan de Hogewal in Den Haag.